Пресуда за „Фајзергејт“: Фон дер Лајен е виновна по сите точки на обвиненијата од судот

БРИСЕЛ — Европската комисија погрешила што одбила да ги објави текстуалните пораки на Урсула фон дер Лајен со извршниот директор на Фајзер, Алберт Бурла, во екот на пандемијата Ковид-19, утврди судот на ЕУ.

Новинарите побараа да ги видат тајните пораки меѓу претседателот на Комисијата и шефот на фармацевтската компанија , кои ги разменија пред договорот за вакцини вреден повеќе милијарди евра, склучен меѓу Фајзер и ЕУ.

Пресудата веројатно ќе има огромни последици врз транспарентноста и одговорноста во ЕУ и ќе нанесе огромен удар врз угледот на фон дер Лајен. 

Одлуката е „убедлив успех за транспарентноста“, изјави холандската европратеничка Ракел Гарсија Хермида-ван дер Вале, која е ко-преговарачка за измени во законот што го регулира пристапот до документи во име на либералната група „Обнови ја Европа“. „Луѓето само сакаат и им е дозволено да знаат како се донесуваат одлуките, тоа е од суштинско значење во демократијата. Дури и ако тоа е направено преку СМС-порака“.

Во соопштението, Општиот суд на ЕУ изјави дека Комисијата „не успеала да објасни на веродостоен начин зошто сметала дека текстуалните пораки разменети во контекст на набавката на вакцини против Ковид-19 не содржат важни информации... чиешто чување мора да се обезбеди“.

Суштината на прашањето е дали текстуалните пораки треба да се класифицираат како документи и затоа да бидат подобни за објавување во име на транспарентноста. Додека активистите и многу надворешни набљудувачи велат дека тие треба да се третираат исто како и секое друго средство за официјална комуникација кога се поврзани со креирање политики, Комисијата рече дека не треба.

„Транспарентноста отсекогаш била од најголема важност за Комисијата и претседателката фон дер Лајен“, се вели во соопштението на Комисијата по пресудата. „Ќе продолжиме строго да се придржуваме до цврстата законска рамка што е воспоставена за спроведување на нашите обврски“. Таа рече дека ќе „одлучи за следните чекори“.

Веродостојни објаснувања

Постоењето на текстовите - кои Комисијата првично не ги потврди - беше откриено во интервју што фон дер Лајен го даде за „Њујорк тајмс“ во 2021 година. 

Но, извршната власт на ЕУ му рече на судот во Луксембург за време на прелиминарното сослушување минатата година дека нивната содржина не е доволно значајна за да се класифицираат како документи - па затоа тие не биле регистрирани и достапни за објавување на новинарите. 

Во својата изјава, судот додаде: „Комисијата не може само да изјави дека не ги поседува бараните документи, туку мора да даде веродостојни објаснувања што ќе им овозможат на јавноста и на Судот да разберат зошто тие документи не можат да се најдат.“

Голем срам

Случајот беше правно сложен за фон дер Лајен бидејќи таа не само што лично го потпиша најголемиот договор за вакцини во блокот, туку претседава и со самата институција задолжена за спроведување на правото на ЕУ, кое вклучува принципи на транспарентност и одговорност. Со пресудата на судот против неа, се обезбедува политичка муниција за широк спектар на критичари.

Тоа е исто така голем срам со оглед на тоа што поминаа само неколку месеци откако таа  јавно вети  дека ќе ги брани стандардите за транспарентност, ефикасност и чесност во нејзиниот втор мандат.

Случајот го покренаа „Њујорк тајмс“ и неговиот поранешен шеф на бриселското биро, кои поведоа тужба против одлуката на Комисијата да не ги објави текстуалните пораки во 2022 година.

Постоењето на пораките беше откриено во  интервју за „Њујорк тајмс“ од април 2021 година , каде што Бурла ги опиша нивните размени како поттикнување на „длабока доверба“ и олеснување на преговорите за значителен договор за вакцини. Овој договор,  финализиран во мај 2021 година , вклучуваше обврска на ЕУ да купи до 1,8 милијарди дози од вакцината против Ковид-19 на „Фајзер“-„БиоНТек“, што е убедливо најголемиот од сите договори потпишани од Брисел.